سلامت نیوز: در پاره‌ای موارد ملاحظه میشود افراد جامعه، معلولین را به چشم موجوداتی ضعیف می‌نگرند. مبنای این داوری‌ها؛ تصور عمومی از این قشر است. این نگرش احساس معلول را جریحه‌دار می‌كند به طوری كه؛ تمام تلاش او معطوف به دور شدن از این واقعیت میشود و در نهایت اعتماد به نفس خود را از دست می‌دهد.
با شناخت زمینه‌های توسعه، نگرش مثبت و واقع‌گرایانه افراد جامعه نسبت به معلولین در رسیدگی به مشكلات بهداشتی آنان، قطعا می‌توان جهت بهبود، سلامتی و تسهیل زندگی آنان گام‌های اساسی برداشت.
نظر به ضرورت بررسی مشكلات معلولان؛ (خاصه از جنبه بهداشت و درمان)، در این شماره نقش تغذیه بر سلامت جسم، سلامت اعصاب و روان افراد دارای محدودیت، (به منزله گروه‌های خاصی از جامعه)، شرح داده میشود.
مشكلات فیزیكی حین صرف غذا
خوردن و نوشیدن هنگامی كه بیمار تحت درمان بوده و به پشت خوابیده است مشكل می‌باشد. بدین ترتیب غذا باید به نحوی تهیه گردد كه با وضعیت فرد سازگار باشد. برای مثال غذاهای آبكی ممكن است روی بیمار ریخته شود. ناتوانی و ضعف عضلات بین‌دنده‌ای، وابستگی تنفس به دیافراگم را افزایش می‌دهد. وعده‌های غذایی حجیم و نفاخ و تجمع گاز و یبوست، می‌تواند منجر به تنگی نفس شود پس باید از آن‌ها اجتناب كرد. به خصوص این موضوع در افرادی كه در اثر اصابت گلوله یا تركش به قفسه صدری، بخشی از ریه آن‌ها جمع شده و ظرفیت تنفسی آن‌ها كاهش یافته، جدی‌تر می‌باشد.
از سوی دیگر تضعیف بازتاب سرفه (كاهش قدرت سرفه زدن) به دلیل فلج عضلات بین دنده‌ای و یا دیافراگم باعث میشود كه اجسام خارجی و ترشحات داخل حبابچه‌های ریوی به خارج رانده نشوند و در نتیجه خطر عفونت‌های ریوی نیز بالا رود.
از این رو رعایت موارد ذیل ضروری است.
1- عدم مصرف دخانیات
2- عدم مصرف خوراكی‌های ذره‌دار همچون آجیل كه امكان دارد ذراتی از آن‌ها به راه‌های هوایی وارد شده و با سرفه قابل خارج شدن نباشند.
3- هنگام غذاخوردن از صحبت كردن، خندیدن، عصبی شدن و حركات سریع خودداری شود.
انجام فیزیوتراپی و ورزش‌های عضلات قفسه سینه در بهبودی وضعیت تنفس و تقویت قدرت سرفه به خصوص در افراد «كوادری‌پلژیك» حائز اهمیت است.
مهم‌ترین مشكلات آسیب‌دیدگان نخاعی
- مشكلات تغذیه‌ای و رژیم غذایی
- عدم استقلال در تامین مواد غذایی
- مشكلات روانی – احساسی مانند افسردگی
- اختلالات گوارشی به خصوص یبوست مزمن
- زخم بستر
- بیماری‌های كلیوی و مجاری ادراری
- عفونت‌های مجاری ادراری
- نارسایی كلیوی
- سنگ‌های مجاری ادراری و كلیه‌ها
- عفونت‌های ریوی
- پوكی استخوان Osteoprosis
- كمبود ویتامین C
- تعادل ازته منفی و كم‌خونی
- تعریق مفرط
- چاقی
- بیماری‌های قلبی و سكته
- دیابت
- سرطان
- آپنه (اختلال تنفسی در خواب)
- مشكلات پوستی
اهداف تغذیه‌ای
1- تامین انرژی، پروتیین و مایعات كافی برای بدن
2- پیشگیری از كاهش یا افزایش بیش از اندازه وزن
3- پیشگیری از یبوست بوسیله افزایش فیبر غذایی و مایعات در رژیم غذایی
4- پیشگیری از افزایش قند خون
سنگ‌های کلیه و مجاری ادرار
ترکیب سنگ‌ها:
- اگزالات کلسیم
- فسفات کلسیم
- سنگ‌های اوراتی و سیستئینی
(یون مثبت اصلی 90 درصد از سنگ‌ها کلسیم می‌باشد)
توصیه‌های غذایی در پیشگیری و یا دفع سنگ‌های اگزالاتی
- مصرف آب فراوان (به میزان 15-10 لیوان در روز)
- عدم مصرف ریواس و اسفناج
- مصرف میزان کم موادی مانند: چای، کاکائو، بادام، فلفل، انگور، آجیل، پیاز، گوجه‌فرنگی، شکلات و...
- مصرف آب میوه‌ها به خصوص آب پرتقال
- مصرف فراوان مواد غذایی سرشار از ویتامین B6 و اسید فولیک
توصیه‌های غذایی در پیشگیری و یا دفع سنگ‌های فسفات کلسیمی
- کاهش میزان فسفر و کلسیم رژیم
حدود 10 درصد مردان و 3 درصد زنان بزرگ‌سال مبتلا به سنگ کلیه هستند. سنگ‌های کلیوی زمانی تشکیل می‌شوند که غلظت ترکیبات ادرار به سطحی برسد که کریستالی شدن امکان‌پذیر شود. آن‌ها به طور معمول متشکل از نمک‌های کلسیم، اسید اوریک، سیستین یا استراویت (نمک سه تایی آمونیوم، منیزیم و فسفات) هستند. اگرچه تظاهرات بالینی آن‌ها مشابه است، اما پاتوژنز و درمان متفاوتی دارند.
یك بررسی بلندمدت (به صورت پیگیری) نشان داد؛ که سنگ‌ها در اغلب بیمارانی که تنها یک سنگ دفع کرده‌اند دوباره عود خواهد کرد. به همین دلیل بیشتر مولفین پینشهاد کرده‌اند؛ که وجود آنالیز سنگ به همراه ارزیابی متابولیکی آن پس از اولین یا دومین دفع سنگ از اهمیت خاصی برخوردار است.
بدون توجه به نوع سنگ یا علت آن، به طور معمول مصرف مقادیر بالای آب (2-5/1 لیتر روزانه) برای تولید دست کم 2 لیتر ادرار در روز توصیه میشود. هدف رقیق‌سازی ادرار برای پیشگیری از کریستالی شدن سنگ است.
سنگ‌های اگزالات کلسیم و کلسیم فسفات
ترکیب حدود 80 درصد سنگ‌ها از اگزالات کلسیم (به تنهایی یا به همراه هسته فسفات کلسیم) است و به طور معمول شایع‌ترین نوع سنگ در مردان میان‌سال می‌باشد. تشکیل این نوع سنگ‌ها به طور معمول چند عامل دارد.
عواملی همچون: "هایپرپاراتیروئیدیسم"، "هایپراوریسمی"، "هایپر کلسیوری ایدیوپاتیک"، "سطوح پایین سیترات ادرار" و "هایپراگزالوری" را می‌توان نام برد. که هر کدام درمان‌های خاص خود را داراست.
سنگ‌های اسیداوریکی ادرار
مصرف بیش از حد گوشت، ماهی، مرغ، احتمال تشکیل کریستال‌های اسیداوریک را افزایش می‌دهد. PH پایین ادرار عامل اصلی در تشکیل سنگ‌های اسیداوریکی می‌باشد. این سنگ‌ها در ادرار قلیایی تشکیل نمی‌شوند.
عفونت‌های ادراری پروتئوسی می‌تواند با سنگ‌های استراویت (فسفات سه تایی حاوی آمونیوم، منیزیوم و کلسیم) همراه باشد. این نوع سنگ‌ها در PH بالا (یعنی بالای 8) تشکیل می‌شوند.
چاقی و اضافه وزن
چاقی عمومی‌ترین مشکل سلامتی است. افرادی که اضافه وزن دارند در معرض خطر بسیاری از بیماری‌ها از قبیل دیابت نوع دو، بیماری قلبی، سکته مغزی و برخی انواع سرطان‌ها قرار دارند. چاقی دومین عامل عمده مرگ در بسیاری از کشورهای دنیاست. بنابراین سوالات فراوانی در زمینه رژیم غذایی و تغییر شیوه زندگی در کنترل این بیماری وجود دارد.
تاثیر عمده چاقی بر سلامت در چندین بررسی‌هایی كه بین سالهای 1980 تا 1994 انجام شد تاثیر عمده چاقی را در به مخاطره انداختن سلامتی نشان می‌دهد.
عدم مصرف دخانیات و بهبود رژیم غذایی تاثیر به سزایی در کاستن اختلالات قلبی – عروقی دارد. یافته‌ها نشان می‌دهد؛ که انسولین علاوه بر آن که به عنوان یک هورمون نقش به سزایی در صرف غذا دارد، مکانیسم‌های بسیاری را در کنترل سیستم عصبی مرکزی، تنظیم مصرف غذا، دخیره چربی و تنظیم وزن نیز برعهده دارد.
پس از ضایعات نخاعی به دلیل تغییرات سیستم متابولیکی – هورمونی، تغذیه مناسب در سلامت کلی این افراد نقش مهمی دارد. افزایش وزن در این افراد عبارتند از:
- تغییر شیوه زندگی و فعالیت
- عدم تحرک
- خستگی و پرخوری عصبی
افرادی که گرفتار آسیب‌های نخاعی می‌شوند به طور معمول اولین تغییرات را در وزن خود احساس می‌کنند. تحت استرس شدید، متابولیسم بدن سریع‌تر شده و انرژی بیشتری تولید می‌نماید. از طرف دیگر مواد مغذی علیه عفونت‌ها، وارد عمل می‌شوند. به همین دلیل افراد دچار ضایعه نخاعی، در ابتدا وزن كم می‌كنند. پس از مدتی به دلیل عدم فعالیت و کاهش حجم ماهیچه، متابولیسم بدن کاهش یافته و نیاز به انرژی کم میشود که این تغییرات اضافه وزن را به دنبال خواهد داشت.
"مدیریت وزن" در این افراد بیشتر در راستای کاهش وزن است. بدین ترتیب می‌توان با به کارگیری تغذیه صحیح، تغییر رفتارهای خوردن، فعالیت فیزیکی و برنامه‌ریزی درازمدت، وزن را کاهش داد.
هنگامی که فرد گرفتار ضایعات ستون فقرات (SCI) می‌گردد می‌توان به ترتیب زیر به او کمک کرد
1- کاهش خطر پیشرفت برخی انواع سرطان، بیماری قلبی، فشار خون بالا، دیابت، زخم‌های پوستی دردناک و عفونت‌ها و سنگ‌های مجاری ادراری.
2- کاهش احساسات عصبی، تنهایی و استرس.
3- بهبود قدرت ماهیچه، تحمل، خودباوری و توانمندی در خواب و استراحت.
4- اداره اسپاسم‌های ماهیچه و دردهای روده‌ای.
بهترین راه جهت پیشگیری از مسائل فوق، مشورت با متخصصین تغذیه جهت تنظیم یک رژیم غذایی و ورزشی است.
منبع: دنیای سلامت
با شناخت زمینه‌های توسعه، نگرش مثبت و واقع‌گرایانه افراد جامعه نسبت به معلولین در رسیدگی به مشكلات بهداشتی آنان، قطعا می‌توان جهت بهبود، سلامتی و تسهیل زندگی آنان گام‌های اساسی برداشت.
نظر به ضرورت بررسی مشكلات معلولان؛ (خاصه از جنبه بهداشت و درمان)، در این شماره نقش تغذیه بر سلامت جسم، سلامت اعصاب و روان افراد دارای محدودیت، (به منزله گروه‌های خاصی از جامعه)، شرح داده میشود.
مشكلات فیزیكی حین صرف غذا
خوردن و نوشیدن هنگامی كه بیمار تحت درمان بوده و به پشت خوابیده است مشكل می‌باشد. بدین ترتیب غذا باید به نحوی تهیه گردد كه با وضعیت فرد سازگار باشد. برای مثال غذاهای آبكی ممكن است روی بیمار ریخته شود. ناتوانی و ضعف عضلات بین‌دنده‌ای، وابستگی تنفس به دیافراگم را افزایش می‌دهد. وعده‌های غذایی حجیم و نفاخ و تجمع گاز و یبوست، می‌تواند منجر به تنگی نفس شود پس باید از آن‌ها اجتناب كرد. به خصوص این موضوع در افرادی كه در اثر اصابت گلوله یا تركش به قفسه صدری، بخشی از ریه آن‌ها جمع شده و ظرفیت تنفسی آن‌ها كاهش یافته، جدی‌تر می‌باشد.
از سوی دیگر تضعیف بازتاب سرفه (كاهش قدرت سرفه زدن) به دلیل فلج عضلات بین دنده‌ای و یا دیافراگم باعث میشود كه اجسام خارجی و ترشحات داخل حبابچه‌های ریوی به خارج رانده نشوند و در نتیجه خطر عفونت‌های ریوی نیز بالا رود.
از این رو رعایت موارد ذیل ضروری است.
1- عدم مصرف دخانیات
2- عدم مصرف خوراكی‌های ذره‌دار همچون آجیل كه امكان دارد ذراتی از آن‌ها به راه‌های هوایی وارد شده و با سرفه قابل خارج شدن نباشند.
3- هنگام غذاخوردن از صحبت كردن، خندیدن، عصبی شدن و حركات سریع خودداری شود.
انجام فیزیوتراپی و ورزش‌های عضلات قفسه سینه در بهبودی وضعیت تنفس و تقویت قدرت سرفه به خصوص در افراد «كوادری‌پلژیك» حائز اهمیت است.
مهم‌ترین مشكلات آسیب‌دیدگان نخاعی
- مشكلات تغذیه‌ای و رژیم غذایی
- عدم استقلال در تامین مواد غذایی
- مشكلات روانی – احساسی مانند افسردگی
- اختلالات گوارشی به خصوص یبوست مزمن
- زخم بستر
- بیماری‌های كلیوی و مجاری ادراری
- عفونت‌های مجاری ادراری
- نارسایی كلیوی
- سنگ‌های مجاری ادراری و كلیه‌ها
- عفونت‌های ریوی
- پوكی استخوان Osteoprosis
- كمبود ویتامین C
- تعادل ازته منفی و كم‌خونی
- تعریق مفرط
- چاقی
- بیماری‌های قلبی و سكته
- دیابت
- سرطان
- آپنه (اختلال تنفسی در خواب)
- مشكلات پوستی
اهداف تغذیه‌ای
1- تامین انرژی، پروتیین و مایعات كافی برای بدن
2- پیشگیری از كاهش یا افزایش بیش از اندازه وزن
3- پیشگیری از یبوست بوسیله افزایش فیبر غذایی و مایعات در رژیم غذایی
4- پیشگیری از افزایش قند خون
سنگ‌های کلیه و مجاری ادرار
ترکیب سنگ‌ها:
- اگزالات کلسیم
- فسفات کلسیم
- سنگ‌های اوراتی و سیستئینی
(یون مثبت اصلی 90 درصد از سنگ‌ها کلسیم می‌باشد)
توصیه‌های غذایی در پیشگیری و یا دفع سنگ‌های اگزالاتی
- مصرف آب فراوان (به میزان 15-10 لیوان در روز)
- عدم مصرف ریواس و اسفناج
- مصرف میزان کم موادی مانند: چای، کاکائو، بادام، فلفل، انگور، آجیل، پیاز، گوجه‌فرنگی، شکلات و...
- مصرف آب میوه‌ها به خصوص آب پرتقال
- مصرف فراوان مواد غذایی سرشار از ویتامین B6 و اسید فولیک
توصیه‌های غذایی در پیشگیری و یا دفع سنگ‌های فسفات کلسیمی
- کاهش میزان فسفر و کلسیم رژیم
حدود 10 درصد مردان و 3 درصد زنان بزرگ‌سال مبتلا به سنگ کلیه هستند. سنگ‌های کلیوی زمانی تشکیل می‌شوند که غلظت ترکیبات ادرار به سطحی برسد که کریستالی شدن امکان‌پذیر شود. آن‌ها به طور معمول متشکل از نمک‌های کلسیم، اسید اوریک، سیستین یا استراویت (نمک سه تایی آمونیوم، منیزیم و فسفات) هستند. اگرچه تظاهرات بالینی آن‌ها مشابه است، اما پاتوژنز و درمان متفاوتی دارند.
یك بررسی بلندمدت (به صورت پیگیری) نشان داد؛ که سنگ‌ها در اغلب بیمارانی که تنها یک سنگ دفع کرده‌اند دوباره عود خواهد کرد. به همین دلیل بیشتر مولفین پینشهاد کرده‌اند؛ که وجود آنالیز سنگ به همراه ارزیابی متابولیکی آن پس از اولین یا دومین دفع سنگ از اهمیت خاصی برخوردار است.
بدون توجه به نوع سنگ یا علت آن، به طور معمول مصرف مقادیر بالای آب (2-5/1 لیتر روزانه) برای تولید دست کم 2 لیتر ادرار در روز توصیه میشود. هدف رقیق‌سازی ادرار برای پیشگیری از کریستالی شدن سنگ است.
سنگ‌های اگزالات کلسیم و کلسیم فسفات
ترکیب حدود 80 درصد سنگ‌ها از اگزالات کلسیم (به تنهایی یا به همراه هسته فسفات کلسیم) است و به طور معمول شایع‌ترین نوع سنگ در مردان میان‌سال می‌باشد. تشکیل این نوع سنگ‌ها به طور معمول چند عامل دارد.
عواملی همچون: "هایپرپاراتیروئیدیسم"، "هایپراوریسمی"، "هایپر کلسیوری ایدیوپاتیک"، "سطوح پایین سیترات ادرار" و "هایپراگزالوری" را می‌توان نام برد. که هر کدام درمان‌های خاص خود را داراست.
سنگ‌های اسیداوریکی ادرار
مصرف بیش از حد گوشت، ماهی، مرغ، احتمال تشکیل کریستال‌های اسیداوریک را افزایش می‌دهد. PH پایین ادرار عامل اصلی در تشکیل سنگ‌های اسیداوریکی می‌باشد. این سنگ‌ها در ادرار قلیایی تشکیل نمی‌شوند.
عفونت‌های ادراری پروتئوسی می‌تواند با سنگ‌های استراویت (فسفات سه تایی حاوی آمونیوم، منیزیوم و کلسیم) همراه باشد. این نوع سنگ‌ها در PH بالا (یعنی بالای 8) تشکیل می‌شوند.
چاقی و اضافه وزن
چاقی عمومی‌ترین مشکل سلامتی است. افرادی که اضافه وزن دارند در معرض خطر بسیاری از بیماری‌ها از قبیل دیابت نوع دو، بیماری قلبی، سکته مغزی و برخی انواع سرطان‌ها قرار دارند. چاقی دومین عامل عمده مرگ در بسیاری از کشورهای دنیاست. بنابراین سوالات فراوانی در زمینه رژیم غذایی و تغییر شیوه زندگی در کنترل این بیماری وجود دارد.
تاثیر عمده چاقی بر سلامت در چندین بررسی‌هایی كه بین سالهای 1980 تا 1994 انجام شد تاثیر عمده چاقی را در به مخاطره انداختن سلامتی نشان می‌دهد.
عدم مصرف دخانیات و بهبود رژیم غذایی تاثیر به سزایی در کاستن اختلالات قلبی – عروقی دارد. یافته‌ها نشان می‌دهد؛ که انسولین علاوه بر آن که به عنوان یک هورمون نقش به سزایی در صرف غذا دارد، مکانیسم‌های بسیاری را در کنترل سیستم عصبی مرکزی، تنظیم مصرف غذا، دخیره چربی و تنظیم وزن نیز برعهده دارد.
پس از ضایعات نخاعی به دلیل تغییرات سیستم متابولیکی – هورمونی، تغذیه مناسب در سلامت کلی این افراد نقش مهمی دارد. افزایش وزن در این افراد عبارتند از:
- تغییر شیوه زندگی و فعالیت
- عدم تحرک
- خستگی و پرخوری عصبی
افرادی که گرفتار آسیب‌های نخاعی می‌شوند به طور معمول اولین تغییرات را در وزن خود احساس می‌کنند. تحت استرس شدید، متابولیسم بدن سریع‌تر شده و انرژی بیشتری تولید می‌نماید. از طرف دیگر مواد مغذی علیه عفونت‌ها، وارد عمل می‌شوند. به همین دلیل افراد دچار ضایعه نخاعی، در ابتدا وزن كم می‌كنند. پس از مدتی به دلیل عدم فعالیت و کاهش حجم ماهیچه، متابولیسم بدن کاهش یافته و نیاز به انرژی کم میشود که این تغییرات اضافه وزن را به دنبال خواهد داشت.
"مدیریت وزن" در این افراد بیشتر در راستای کاهش وزن است. بدین ترتیب می‌توان با به کارگیری تغذیه صحیح، تغییر رفتارهای خوردن، فعالیت فیزیکی و برنامه‌ریزی درازمدت، وزن را کاهش داد.
هنگامی که فرد گرفتار ضایعات ستون فقرات (SCI) می‌گردد می‌توان به ترتیب زیر به او کمک کرد
1- کاهش خطر پیشرفت برخی انواع سرطان، بیماری قلبی، فشار خون بالا، دیابت، زخم‌های پوستی دردناک و عفونت‌ها و سنگ‌های مجاری ادراری.
2- کاهش احساسات عصبی، تنهایی و استرس.
3- بهبود قدرت ماهیچه، تحمل، خودباوری و توانمندی در خواب و استراحت.
4- اداره اسپاسم‌های ماهیچه و دردهای روده‌ای.
بهترین راه جهت پیشگیری از مسائل فوق، مشورت با متخصصین تغذیه جهت تنظیم یک رژیم غذایی و ورزشی است.
منبع: دنیای سلامت