مراجعان به رادیولوژی و سی.‌تی.اسکن،خطر ناشی از پرتوها را جدی بگیرند

سلامت نیوز : کارشناس رادیولوژی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز گفت: با افزایش آگاهی کادر درمانی و جامعه از خطرات پرتوهای یونیزان و اصول حفاظت در برابر پرتوها، علاوه بر کاهش احتمال ابتلا به بیماری‌ها و عوارض ناخواسته پرتوها، می‌توان در مصرف فیلم‌های رادیولوژی و سی.تی.اسکن و زیان فراوان اقتصادی درخواست‌های غیراصولی تصاویر رادیولوژی و سی.تی.اسکن اجتناب کرد.

کرامت حافظی در گفت‌وگو با (ایسنا) ، اظهار کرد: از بیش از یک قرن پیش، با کشف پرتو X توسط "ویلهلم کُنراد رونتگن"، فیزیکدان آلمانی و برنده اولین جایزه نوبل، تصویربرداری با پرتو X در پزشکی کاربرد یافت.

وی افزود: اولین تصویر رادیولوژی، توسط رونتگن از دست همسرش گرفته شد. پرتو X علاوه بر کاربردهای مفیدی که برای تشخیص و در برخی موارد درمان بیماری‌ها دارد، زیان‌هایی نیز دارد و جزء پرتوهای یونیزان به شمار می‌آید، بنابراین حفاظت در برابر اشعه X برای پرتونگاران، بیماران و همراهان آنها اهمیت ویژه‌ای دارد.

نخستین قربانیان اشعه X در پزشکی

حافظی ادامه داد: در همان سال‌های ابتدایی کشف اشعه X و به کارگیری در علم پزشکی، آثار زیان‌بار آن در ایجاد موتاسیون (جهش ژنی) در سلول‌ها و ایجاد انواع مختلف سرطان کشف شد به طوری که اولین افرادی که بدون در نظر گرفتن این آثار زیان‌بار اقدام به کار با دستگاه‌های اشعه X نمودند، مبتلا به سرطان شدند؛ اما پس از این تجربیات، علم حفاظت در برابر اشعه X ، همزمان با علوم نوین رادیولوژی رشد کرد و با گذشت زمان، قوانین سخت‌گیرانه‌تری برای استفاده بیماران از این تکنولوژی وضع شد.

وی گفت: قانون ALARA، قانونی که نام آن برگرفته از حروف اول عبارت As Low As Reasonably Achievable به معنای "هرچه کمتر مواجه شدنِ با تابش اشعه X" است، در دستور کار قرار گرفت.

این کارشناس رادیولوژی یادآور شد: پرتوکاران و کارشناسان رادیولوژی امروزه به مراتب کمتر از گذشته در معرض پرتوهای X قرار می‌گیرند و با رعایت مسایل ایمنی، از جمله سرب‌کوبی اتاق‌های اشعه X، استفاده از فیلم بج (Film Badge) برای اندازه‌گیری میزان پرتو دریافتی، انجام آزمایش‌های دوره‌ای شغلی و گذراندن واحدهای درسی و آگاهی از اصول حفاظت در برابر اشعه، در معرض خطرهای سال‌های ابتدایی کشف اشعه X نیستند.

ایران؛ بزرگ‌ترین مصرف‌کننده فیلم رادیولوژی در جهان

وی ادامه داد: جامعه ما نیز باید از اصول حفاظتی در برابر پرتوهای اشعه X آگاه باشد چرا که متاسفانه این آگاهی و نظارت سختگیرانه برای کاهش پرتودهی به بیماران در جامعه ما وجود ندارد.

حافظی تصریح کرد: حتی بسیاری از پزشکان، با تجویز بیش از حد رادیوگرافی اشعه X به وسیله دستگاه‌های رادیولوژی و سی.تی.اسکن، نشان داده‌اند که از اصول حفاظتی پرتو X، آگاهی لازم ندارند و به این اصول پایبند نیستند.

کارشناس رادیولوژی مرکز آموزشی درمانی گلستان اهواز گفت: برخی از صاحب‌نظران، ایران را بزرگ‌ترین مصرف‌کننده فیلم رادیولوژی در جهان می‌دانند و حتی سال گذشته انجمن رادیولوژی ایران در یک اظهار نظر رسمی اعلام کرد که مصرف فیلم رادیولوژی در ایران بیش از سراسر اروپا است.

وی افزود: عدم کنترل سخت‌گیرانه برای تجویز گرافی‌های رادیولوژی و سی.تی.اسکن و عدم انجام معاینه‌های بالینی پزشکی به طور مطلوب و شایسته، یکی از این دلایل است. متاسفانه در کشور ما توجه زیادی به انجام شایسته معاینات بالینی نمی‌شود و روش‌های پاراکلینیک مانند رادیولوژی، به جای این‌که به عنوان یک حوزه کمکی در تشخیص باشد، در حال بدل شدن به یکی از اصول درمان شده‌اند.

حافظی عنوان کرد: در حالی که در کشورهای پیشرفته در عرصه سلامت با اعمال قوانین سخت‌گیرانه و افزایش آگاهی مردم، تلاش می کنند کمترین پرتودهی اشعه X، را به جامعۀ انسانی داشته باشند، متأسفانه در نظام سلامت ما جایی برای این قوانین سخت گیرانه مشاهده نمی‌شود و این آمار بالای پرتودهی، زنگ خطر بزرگی برای نسل های آینده است.

در مواجهه با اشعه X چه باید کرد؟

وی ادامه داد: در مرحله اول پزشکان معالج باید با معاینه دقیق و رعایت اصول بالینی معاینه، از درخواست‌های فراوان تصاویر رادیولوژی و سی.تی.اسکن خودداری کنند و در مرحله بعد اصول حفاظتی و توصیه‌های لازم برای بیماران و همراهان آنها در اتاق‌های دستگاه‌های رادیولوژی و سی.تی.اسکن به طور دقیق اجرا شود.

کارشناس رادیولوژی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز افزود: بیماران و همراهان آنها در هنگام مراجعه به بخش‌های تصویربرداری باید به تابلوها، علایم و جملات هشداردهنده که در این بخش‌ها نصب شده است، به دقت توجه کنند و تقاضاهای غیرعلمی مثلا برای حضور چند همراه در اتاق دستگاه اشعه X نداشته باشند.

وی با بیان این که " کارشناس رادیولوژی باید شرایط حفاظت بیمار وهمراه وی را در اتاق رادیولوژی و سی.تی.اسکن فراهم کند"، تاکید کرد: تا حد لزوم باید از ورود همراه بیمار به اتاق رادیوگرافی یا سی.تی.اسکن که بوسیلۀ اشعۀ X کار می کنند، جلوگیری کرد و در صورت الزام برای حضور همراه بیمار، وی باید روپوش سربی (Shield) بپوشد.

حافظی بیان کرد: برای بیمار نیز باید از حفاظ‌های سربی به منظور حفاظت از اندام‌های تناسلی استفاده کرد و در صورت عدم مداخله در ناحیه تصویربرداری، حتما باید از شیلدهای محافظ غدد جنسی (Gonadal Shield) استفاده شود.

هشدارهایی درباره پرتوگیری از زنان

وی گفت: تا حد امکان باید از پرتوگیری برای خانم‌های باردار جلوگیری کرد چرا که احتمال خطرهای زیان‌آور پرتوگیری برای خانم‌های باردار به ویژه در روزهای نخستین و سه ماه نخست بارداری بیش‌تر است.

کارشناس رادیولوژی مرکز آموزشی درمانی گلستان اهواز گفت: پرتودهی اشعه X به لگن خانم‌ها در سنین باروری نیز باید تحت شرایط ویژه انجام شود و تا حد امکان اجتناب شود و همچنین تا حد امکان از ورود خانم‌های جوان به عنوان همراه بیمار اجتناب شود.

خودداری از تجویز غیرضروری رادیوگرافی

حافظی ادامه داد: از آنجا که بخش های سی.تی.اسکن و رادیولوژی با اشعه X کار می کنند، اصول حفاظت پرتوها در این بخش‌ها یکسان است.

وی افزود: گاهی اوقات بیماران با اصرار، از پزشک معالج تقاضای تجویز رادیوگرافی غیرضروری می‌کنند، در صورتی که این کار درست نیست و ناشی از عدم اطلاع از عوارض و خطرهای احتمالی تصویربرداری با اشعه X است.

کارشناس رادیولوژی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز تصریح کرد: همچنین برخی پزشکان گاه با سهل‌انگاری در معاینه و تجویز غیرضروری تصویربرداری با اشعه X، موجب افزایش پرتوگیری در جامعه می‌شوند که می‌تواند خطرهایی برای بیمار یا نسل‌های آینده داشته باشد.

حافظی افزود: آگاهی پزشکان، پیراپزشکان، پرستاران و جامعه در این زمینه، موجب جلوگیری از بروز آثار زیان‌بار پرتوهای یون‌ساز در جامعه انسانی می‌شود.