سلامت نیوز: یائسگی دوران جدیدی از زندگی زنان است که برای سازگاری و درک تغییرات حاصله از آن باید بر میزان آگاهی ها و دانسته های زنان و افراد خانواده و البته جامعه افزود. در گذشته دیدگاه و نگرشی بسیار منفی درباره یائسگی زنان وجود داشت از جمله اینکه یائسگی را مترادف با از کار افتادگی، ناتوانی، بیماری، آغاز پیری و افسردگی های دراز مدت می دانستند.
در حالی که امروزه با توجه به خدمات بهداشتی درمانی گوناگون و شناخت تغییرات زیستی زنان، این گونه تفکرات و برداشت ها به کلی مردود هستند چرا که بسیاری از زنان در این دوره سعی می کنند فارغ از مشکلات و درگیری های قبلی، به دنبال کسب فرصت های جدیدی برای رسیدن به هدف ها و انگیزه های خود باشند.
به طور کلی می توان گفت یائسگی بخش طبیعی و اجتناب ناپذیر زندگی زنان است و برای هر زنی رخ خواهد داد. تنها با آگاهی از ویژگی های خاص این دوران است که می توان با منطقی ترین شیوه ها با مسائل و مشکلات این دوره به مقابله برخاست. بیشتر خانم ها قادرند این تغییرات را به آسانی و بدون ابتلا به بحران خاصی طی کنند.
شروع یائسگی در زنان، به دلیل بهبود وضعیت تغذیه، زندگی سالم تر و پیشرفت های علم پزشکی چند سالی به تعویق افتاده است و آثار آن حدودا بین سنین ۴۵ تا ۵۵ سال و طی سه مرحله ظاهر می شود؛
الف) دوره شروع که توام با نامرتبی و کاهش پریودهای ماهیانه است.
ب) دوره میانی که آغازگر بیماری های خاص زنان و رسیدگی های تغذیه ایی پزشکی (مثل گرگرفتگی، تپش قلب و تغییر خلق و خو) است.
ج) دوره پایانی که همراه با قطع کامل پریود های ماهیانه به مدت یک سال است.
آنچه در این مقاله می خوانید راهکارهایی است برای کاهش عوارض یائسگی در زنان.
یائسگی یا منوپوز (Menopause)، مرحله ایی از زندگی زنان است که طی آن چرخه عملکرد تخمدان ها به پایان می رسد و هورمون های استروژن و پروژسترون که توسط تخمدان ها ترشح می شود، به شدت کاهش می یابد. لازم به ذکر است که حتی پس از یائسگی نیز مقداری استروژن توسط غده های آدرنال و ذخایر چربی بدن ترشح می شوند و همچنین مقداری از آندروژن های غدد فوق کلیوی نیز به استروژن تبدیل می شوند.
● عوامل موثر بر تغییرات دوران یائسگی
تغییراتی که زنان در دوره یائسگی بدان دچار می شوند، ناشی از عوامل زیر است؛
▪ ژنتیک و عوامل محیطی:
ژنتیک از یک طرف و از طرف دیگر عادات تغذیه ایی خانواده، شیوه رویارو شدن با مسائل و مشکلات زندگی و میزان فعالیت ها و ورزش های روزانه، از جمله موضوعاتی است که در اغلب خانواده ها از نسلی به نسل به دیگر انتقال می یابد.
تنش ها و بحران های شدید عاطفی:
استرس های طولانی مدت و ضربات روحی می توانند موجب توقف چرخه فعالیت تخمدان ها شوند و یائسگی زود هنگام (قبل از ۴۰ سالگی) را در زنان پدید آورند.
▪ شیوه زندگی:
تحقیقات نشان می دهند زنانی که عادات تغذیه ایی بهداشتی سالم تری دارند در سن بالاتری هم یائسه می شوند.
▪ سیگار کشیدن:
زنانی که سیگار می کشند زودتر دچار یائسگی می شوند زیرا نیکوتین سیگار موجب کاهش ترشح های هورمون های تخمدان ها می شود و توازن سوخت و ساز بدن را مختل می سازد.
▪ کم وزنی های حاد:
زنانی که به مدت طولانی از رژیم های غذایی سخت پیروی می کنند، بیشتر در معرض یائسگی های زودتر از موعد هستند.
▪ پروزنی های حاد:
کاهش هورمون های مترشحه از تخمدان ها موجب بروز چاقی و اندوختن چربی در بدن می شود که البته با انتخاب رژیم های مناسب می توان به راحتی از آن جلوگیری کرد. افزایش وزن می تواند پیامدهای عمده ایی مثل بیماری های قلبی عروقی، افزایش فشارخون و کاهش عملکرد بدن را به دنبال داشته باشد. بنابراین بهتر است، زنان در این دوران سعی کنند وزن خود را در حالت متعادلی نگه دارند و با اندک افزایشی، بلافاصله کالری مصرفی خود را کم کنند.
▪ برداشتن رحم یا تخمدان:
در مواردی که نیاز به برداشتن رحم و تخمدان است، یائسگی نیز سریعا رخ خواهد داد و تمامی علائم آن نیز بروز خواهد کرد. لازم به ذکر است که برداشتن رحم به تنهایی موجب یائسگی نمی شود زیرا تخمدان ها وظیفه ترشح هورمون های استروژن و پروژسترون را به عهده دارند. به همین دلیل توصیه می شود که تخمدان ها بی دلیل برداشته نشوند.
▪ بروز برخی بیماری ها:
برخی بیماری ها مثل ابتلای به دیابت یا فیبروئید ها موجب تاخیر در یائسگی زنان می شود.
● علائم و عوارض یائسگی
شایع ترین عوارض دوره یائسگی عبارتند از؛
▪ حالت گرگرفتگی:
احساس گرم شدن ناگهانی و شدید که به طور متوسط ۴ الی ۵ دقیقه طول می کشد. گاهی این احساس با تپش قلب، سرگیجه، ضعف، تعریق و در انتها احساس سرما همراه است. علت گرگرفتگی، کاهش و قطع تدریجی هورمون استروژن از تخمدان هاست. گرگرفتگی در طول شب، شایع تر از روز است. این گونه حالات و تغییرات جسمی زنان، گاهی به حدی هستند که مانع خواب شبانه می شوند و زنان را به اختلالات خواب دچار می سازند.
▪ احساس خستگی:
در اوایل دوران یائسگی خستگی شدید معمولا به دلیل اختلالات خواب و کمبود استراحت در زنان است، ولی به تدریج با سازگاری تدریجی بدن و ثابت شدن هورمون ها در اغلب زنان الگوهای خواب منظم می شود و عادات خواب نیز به حالت عادی برمی گردد. در برخی موارد، خستگی مزمن ناشی از پایین بودن قند خون، کم خونی یا کم کاری تیروئید است.
▪ افسردگی و تغییرات خلق و خو:
بیشتر زنان در دوران یائسگی به علت تغییرات زیاد جسمی دچار بیماری ها و ناراحتی های روحی روانی گوناگونی می شوند که از جمله رایج ترین آنها می توان از اضطراب، فشار عصبی، تحریک پذیری، افسردگی، عصبانیت و تغییر خلق و خو نام برد.
گروهی از پزشکان تغییرات غدد و کاهش هورمون ها را عاملی برای بروز افسردگی در زنان یائسه می دانند و گروه دیگر معتقدند که تغییرات رفتار زنان ناشی از باورهای پنهان و دیدگاه های زنان از محیط و اجتماع است.
شواهدی مبنی بر این امر وجود ندارد که خود یائسگی زمینه ساز افسردگی در زنان باشد. زنانی که در سال های دهه بیست و سی خود هستند، بیشتر از زنان سالمند، به افسردگی حاد مبتلا می شوند ولی چون بسیاری از بحران های زندگی نزذیک به زمان یائسگی رخ می دهند، لذا ممکن است عاملی برای آشکار شدن افسردگی آنان باشد. این بحران ها عبارتند از طلاق، بیماری، ترک یا مرگ والدین، از دست دادن شغل و رفتن فرزندان از خانواده.
▪ تغییرات جنسی:
کاهش ترشح استروژن موجب خارش و خشکی پوست در زنان می شود و مشکلاتی برای آنها به وجود می آورد که میل جنسی را در آنها سرکوب می کند.
▪ پوکی استخوان:
استخوان ها در واقع ستون و پایه بدن را تشکیل می دهند و انواع مواد معدنی حیاتی برای به کار انداختن سیستم سوخت و ساز بدن را در خود ذخیره نگه می دارند. زمانی که خوراک روزانه ما، به اندازه کافی حاوی این گونه مواد نباشد، بدن کمبود را از استخوان ها تامین می کند. بدیهی است هر چه این کمبود بیشتر باشد، ساختمان بدن صدمات و استخوان ها کمبود های بیشتری را باید تحمل کنند. تحلیل تدریجی استخوان ها که در بیشتر موارد منجر به شکستگی، تغییر شکل، درد و ناتوانی در حرکت می شود، پوکی استخوان نامیده می شود.
استخوان لگن، مهره های پشت و استخوان های دست و بازو شدیدا تحت تاثیر این بیماری قرار می گیرند. در زنان سرعت پوکی استخوان، بعد از یائسگی شدت می یابد و علت آن هم کاهش شدید هورمون استروژن تخمدان است.
تقریباً نیمی از زنان ۴۵ تا ۷۵ ساله دچار این بیماری هستند و یک سوم این عده پوکی شدید استخوان دارند.
از جمله مهمترین علائم پوکی استخوان می توان موارد زیر را نام برد:
- درد مزمن در قسمت پایین کمر
- گرفتگی عضلات پا در هنگام شب
- درد مفاصل
- خمیدگی قوز پشت
- بیماری های لثه و دندان
- کم خوابی
- لرزش اندام ها
▪ بیماری های قلبی عروقی:
دربرگیرنده انواع مختلف بیماری هایی است که مربوط به قلب، عروق قلبی و رگ های رساننده خون به قلب می شوند. چنانچه جریان خون این عروق دچار اختلال و گرفتگی شوند، صدمات سختی به قلب وارد خواهد آمد. با کاهش ترشح استروژن از تخمدان ها، این بیماری در زنان بعد از طی دوران یائسگی افزایش می یابد و موجب بالا رفتن کلسترول بد خون (LDL) و فشار خون بالا در آنان می شود. با آگاهی از نوع چربی های غذا و اجتناب از مصرف آنها می توان از بسیاری از بیماری های قلبی پیشگیری کرد.
بسیاری از چربی های گیاهی که دارای اسید چربی اشباع نشده اند، سبب کاهش کلسترول بد خون می شوند و انواع گوشت های قرمز به دلیل داشتن اسید های چرب اشباع شده، سبب بالا رفتن کلسترول بد خون می شوند. آنچه برای پیشگیری از بیماری های قلبی عروقی از همه مهمتر است، داشتن تغذیه ایی مناسب (غذاهای کم چرب، بدون چربی، کم شیرین، کم نمک)، انجام ورزش و فعالیت های بدنی منظم، کنترل وزن و فشار های روانی حاد و شدید و انجام آزمایش های پزشکی منظم و لازم (مثل سنجش فشارخون، قندخون و آزمایش خون) است.
● روش های کاستن از عوارض دوران یائسگی
به منظور کاستن از ناراحتی ها و مشکلات دوران یائسگی توجه به چند نکته زیر مفید است:
▪ ورزش:
ورزش منظم و نه چندان سنگین موجب افزایش فعالیت های غدد داخلی بدن و از جمله هیپوفیز برای تحریک تخمدان ها و ترشح هورمون می شود. مطالعات اخیر نشان می دهد زمانی که زنان طی دوران یائسه شدن هستند، اگر به طور منظم ورزش و تحرک بدنی داشته باشند، کمتر دچار تعریق و گرگرفتگی می شوند. زنان باید ورزش را در دوران یائسگی جزء اولویت های زندگی خود قرار دهند. شما می توانید در ابتدا ۲ تا ۳ بار در هفته و به مدت ۱۵ الی ۳۰ دقیقه ورزش را آغاز کنید.
با این میزان ورزش، از ۴۰ درصد سرعت ضربان قلب خود استفاده خواهید کرد. پس از یک ماه می توانید این میزان را به ۴ بار و مدت ۱۵ الی ۳۰ دقیقه در هفته افزایش دهید. با این میزان ورزش از ۹۰ درصد سرعت ضربان قلب خود استفاده خواهید کرد. چنانچه قصد دارید از طریق انجام حرکات ورزشی وزن خود را کاهش دهید، تعداد آن را به ۵ بار در هفته و مدت آن را به ۴۵ دقیقه افزایش دهید. ورزش های هوازی (اروبیک) نیز سوخت و ساز بدن را تقویت می کنند و موجب استحکام استخوان ها می شوند. همچنین می توانید از ورزش های قدرتی که موجب قوی شدن عضلات می شوند، استفاده کنید.
▪ تنفس عمیق:
روش های آرام سازی عضلات توام با تنفس عمیق نیز موجب کاهش علائم یائسگی می شود. اساس این تکنیک ها به این شرح است؛ در وضعیت راحتی بنشینید، چشمان خود را ببندید و تمام ماهیچه های خود را شل کنید. در این حالت شروع به تنفس عمیق کنید و هوا را بسیار آرام از ریه های خود خارج سازید. سعی کنید در طول روز ۱۰ الی ۲۰ دقیقه این عمل را تکرار کنید.
▪ رژیم غذایی:
تغذیه مناسب موجب جذب عناصر مختلف غذاها و به دنبال آن افزایش سطح هورمون های بدن می شوند. برای مثال، خوردن شیرینی، شکلات، قهوه و دسرهای شیرین برای خانم هایی که تغییرات دوران یائسگی را طی می کنند، مناسب نیست زیرا مواد قندی موجب افزایش هورمون های قشر آدرنال و کاهش سطح استروژن تخمدان ها می شوند.
از آنجایی که با افزایش سن، میزان سوخت و ساز بدن نیز کاهش می یابد، در میانسالی میزان کالری مصرفی روزانه باید بین ۲۰۰ تا ۴۰۰ کالری کمتر از گذشته باشد. همان طور که ذکر شد، یکی از ناراحتی های شایع دوران یائسگی زنان، احساس خستگی مفرط است که می تواند ناشی از کاهش قند خون، کم خونی یا کم کاری غده تیروئید باشد. برای کاستن از میزان خستگی ناشی از پایین بودن قند خون توصیه می شود؛
- غذا به مقدار کم و وعده های زیاد (هر ۴ الی ۵ ساعت) میل شود.
- هرگز پرخوری نکنید.
- تغذیه ایی سالم (کم چرب، کم شیرینی و ویتامینه) و همراه با مواد معدنی لازم مثل منیزیم، پتاسیم و کروم داشته باشید. همچنین برای کاهش عوارض ناشی از کم خونی در زنان یائسه، باید بر مصرف منابع غذایی حاوی آهن افزود. غنی ترین این مواد عبارتند از؛ جگر، گوشت، کشمش، حبوبات، اسفناج پخته و... بهتر است این مواد همراه با غذاهایی که حاوی ویتامین C هستند (مثل گوجه فرنگی، آب پرتقال و کیوی)، مصرف شوند، زیرا آهن بیشتری را جذب بدن می کنند. منظور از کم خونی، کاهش مقدار هموگلوبین خون است. این کاهش موجب نرسیدن اکسیژن کافی به سلول های بدن و به دنبال آن کاهش کارایی ماهیچه ها و اندام ها می شود.
از عوارض مستقیم کم خونی، سرگیجه، عصبانیت، سردرد، ضعف حافظه، خواب آلودگی و شدت ضربان قلب را می توان نام برد. کم خونی، ناشی از خونریزی یا کمبود مواد غذایی به ویژه آهن است.
- یکی از عوامل دیگری که می تواند موجب بروز خستگی در زنان یائسه شود، کم کاری غده تیروئید است. در برخی موارد این بیماری را با کاهش قند خون اشتباه می گیرند، زیرا ارتباط مستقیمی بین کم کاری تیروئید و تغییر سطح قند خون وجود دارد. کمبود موادی مثل ید، روی و ویتامین B1 منجر به اختلالات اعمال تیروئید می شود. از جمله گیاهانی که موجب کاهش علائم خستگی می شود، می توان از بیدمشک، سنبل الطیب، زعفران، بهارنارنج، گل گاوزبان و بادرنجبویه نام برد.
- استفاده از برخی گیاهان و مواد طبیعی در کاهش علائم یائسگی موثرند و موجب افزایش ترشح هورمون های استروژن و پروژسترون می شوند.
این گیاهان هیچ گونه عوارض جانبی ندارند و در عین آنکه حاوی هورمون های انسانی نیستند ولی موجب تحریک و ترشح این هورمون ها در زنان می شوند. از جمله این گیاهان می توان از رازک (تسکین دهنده دردهای پریودهای ماهیانه)، رزک و بومادران (تنظیم کننده پریودهای ماهیانه)، بهارنارنج، بادرنجبویه و بیدمشک (ضدخستگی)، گل ساعتی (برطرف کننده کم خوابی، بی قراری، فشارهای عضلانی)، سنبل الطیب و گل گاوزبان (ضدافسردگی)، پنج انگشت و فلفل بری که به صورت قطره های روزانه ویتاگنوس موجود است، نام برد.
- گروهی از پژوهشگران به نقش رژیم های غذایی و تاثیر آن بر خلق و خو و رفتارهای انسانی تاکید دارند. از جمله معتقدند کمبود ویتامین C موجب خستگی و هیجان پذیری، کمبود ویتامین B6 موجب افسردگی، بی خوابی و اضطراب، کمبود ویتامین B3 موجب عصبانیت، ضعف حافظه، نگرانی و دستپاچگی، کمبود ویتامین B1 (تیامین) موجب عدم تمرکز، خستگی، بی اشتهایی، تحریک پذیری، افسردگی و کاهش حافظه، کمبود ویتامین B12 موجب ضعف تمرکز، ضعف حافظه، کندذهنی و توهمات، کمبود پتاسیم موجب عصبانیت، کمبود کلسیم موجب نگرانی، خستگی و بحران های روحی، کمبود آهن موجب افسردگی، کاهش تمرکز و تحریک پذیری، کمبود اسیدفولیک موجب کم خونی، ضعف، خونسردی غیرطبیعی و تحریک پذیری می شود.
- یکی از ویتامین هایی که به طور خاص در کاهش علائم یائسگی و از جمله گرگرفتگی موثر است، ویتامین E است. تحقیقات نشان می دهند که ویتامین E یک تنظیم کننده هورمونی است که موجب افزایش ترشح هورمون های تخمدان ها می شود و سطح استروژن خون را ثابت نگه می دارد. همچنین ویتامین E موجب کاهش سرگیجه، تپش قلب، تنگی نفس، عصبانیت، خستگی و کم خوابی در زنان یائسه می شود.
در حالی که امروزه با توجه به خدمات بهداشتی درمانی گوناگون و شناخت تغییرات زیستی زنان، این گونه تفکرات و برداشت ها به کلی مردود هستند چرا که بسیاری از زنان در این دوره سعی می کنند فارغ از مشکلات و درگیری های قبلی، به دنبال کسب فرصت های جدیدی برای رسیدن به هدف ها و انگیزه های خود باشند.
به طور کلی می توان گفت یائسگی بخش طبیعی و اجتناب ناپذیر زندگی زنان است و برای هر زنی رخ خواهد داد. تنها با آگاهی از ویژگی های خاص این دوران است که می توان با منطقی ترین شیوه ها با مسائل و مشکلات این دوره به مقابله برخاست. بیشتر خانم ها قادرند این تغییرات را به آسانی و بدون ابتلا به بحران خاصی طی کنند.
شروع یائسگی در زنان، به دلیل بهبود وضعیت تغذیه، زندگی سالم تر و پیشرفت های علم پزشکی چند سالی به تعویق افتاده است و آثار آن حدودا بین سنین ۴۵ تا ۵۵ سال و طی سه مرحله ظاهر می شود؛
الف) دوره شروع که توام با نامرتبی و کاهش پریودهای ماهیانه است.
ب) دوره میانی که آغازگر بیماری های خاص زنان و رسیدگی های تغذیه ایی پزشکی (مثل گرگرفتگی، تپش قلب و تغییر خلق و خو) است.
ج) دوره پایانی که همراه با قطع کامل پریود های ماهیانه به مدت یک سال است.
آنچه در این مقاله می خوانید راهکارهایی است برای کاهش عوارض یائسگی در زنان.
یائسگی یا منوپوز (Menopause)، مرحله ایی از زندگی زنان است که طی آن چرخه عملکرد تخمدان ها به پایان می رسد و هورمون های استروژن و پروژسترون که توسط تخمدان ها ترشح می شود، به شدت کاهش می یابد. لازم به ذکر است که حتی پس از یائسگی نیز مقداری استروژن توسط غده های آدرنال و ذخایر چربی بدن ترشح می شوند و همچنین مقداری از آندروژن های غدد فوق کلیوی نیز به استروژن تبدیل می شوند.
● عوامل موثر بر تغییرات دوران یائسگی
تغییراتی که زنان در دوره یائسگی بدان دچار می شوند، ناشی از عوامل زیر است؛
▪ ژنتیک و عوامل محیطی:
ژنتیک از یک طرف و از طرف دیگر عادات تغذیه ایی خانواده، شیوه رویارو شدن با مسائل و مشکلات زندگی و میزان فعالیت ها و ورزش های روزانه، از جمله موضوعاتی است که در اغلب خانواده ها از نسلی به نسل به دیگر انتقال می یابد.
تنش ها و بحران های شدید عاطفی:
استرس های طولانی مدت و ضربات روحی می توانند موجب توقف چرخه فعالیت تخمدان ها شوند و یائسگی زود هنگام (قبل از ۴۰ سالگی) را در زنان پدید آورند.
▪ شیوه زندگی:
تحقیقات نشان می دهند زنانی که عادات تغذیه ایی بهداشتی سالم تری دارند در سن بالاتری هم یائسه می شوند.
▪ سیگار کشیدن:
زنانی که سیگار می کشند زودتر دچار یائسگی می شوند زیرا نیکوتین سیگار موجب کاهش ترشح های هورمون های تخمدان ها می شود و توازن سوخت و ساز بدن را مختل می سازد.
▪ کم وزنی های حاد:
زنانی که به مدت طولانی از رژیم های غذایی سخت پیروی می کنند، بیشتر در معرض یائسگی های زودتر از موعد هستند.
▪ پروزنی های حاد:
کاهش هورمون های مترشحه از تخمدان ها موجب بروز چاقی و اندوختن چربی در بدن می شود که البته با انتخاب رژیم های مناسب می توان به راحتی از آن جلوگیری کرد. افزایش وزن می تواند پیامدهای عمده ایی مثل بیماری های قلبی عروقی، افزایش فشارخون و کاهش عملکرد بدن را به دنبال داشته باشد. بنابراین بهتر است، زنان در این دوران سعی کنند وزن خود را در حالت متعادلی نگه دارند و با اندک افزایشی، بلافاصله کالری مصرفی خود را کم کنند.
▪ برداشتن رحم یا تخمدان:
در مواردی که نیاز به برداشتن رحم و تخمدان است، یائسگی نیز سریعا رخ خواهد داد و تمامی علائم آن نیز بروز خواهد کرد. لازم به ذکر است که برداشتن رحم به تنهایی موجب یائسگی نمی شود زیرا تخمدان ها وظیفه ترشح هورمون های استروژن و پروژسترون را به عهده دارند. به همین دلیل توصیه می شود که تخمدان ها بی دلیل برداشته نشوند.
▪ بروز برخی بیماری ها:
برخی بیماری ها مثل ابتلای به دیابت یا فیبروئید ها موجب تاخیر در یائسگی زنان می شود.
● علائم و عوارض یائسگی
شایع ترین عوارض دوره یائسگی عبارتند از؛
▪ حالت گرگرفتگی:
احساس گرم شدن ناگهانی و شدید که به طور متوسط ۴ الی ۵ دقیقه طول می کشد. گاهی این احساس با تپش قلب، سرگیجه، ضعف، تعریق و در انتها احساس سرما همراه است. علت گرگرفتگی، کاهش و قطع تدریجی هورمون استروژن از تخمدان هاست. گرگرفتگی در طول شب، شایع تر از روز است. این گونه حالات و تغییرات جسمی زنان، گاهی به حدی هستند که مانع خواب شبانه می شوند و زنان را به اختلالات خواب دچار می سازند.
▪ احساس خستگی:
در اوایل دوران یائسگی خستگی شدید معمولا به دلیل اختلالات خواب و کمبود استراحت در زنان است، ولی به تدریج با سازگاری تدریجی بدن و ثابت شدن هورمون ها در اغلب زنان الگوهای خواب منظم می شود و عادات خواب نیز به حالت عادی برمی گردد. در برخی موارد، خستگی مزمن ناشی از پایین بودن قند خون، کم خونی یا کم کاری تیروئید است.
▪ افسردگی و تغییرات خلق و خو:
بیشتر زنان در دوران یائسگی به علت تغییرات زیاد جسمی دچار بیماری ها و ناراحتی های روحی روانی گوناگونی می شوند که از جمله رایج ترین آنها می توان از اضطراب، فشار عصبی، تحریک پذیری، افسردگی، عصبانیت و تغییر خلق و خو نام برد.
گروهی از پزشکان تغییرات غدد و کاهش هورمون ها را عاملی برای بروز افسردگی در زنان یائسه می دانند و گروه دیگر معتقدند که تغییرات رفتار زنان ناشی از باورهای پنهان و دیدگاه های زنان از محیط و اجتماع است.
شواهدی مبنی بر این امر وجود ندارد که خود یائسگی زمینه ساز افسردگی در زنان باشد. زنانی که در سال های دهه بیست و سی خود هستند، بیشتر از زنان سالمند، به افسردگی حاد مبتلا می شوند ولی چون بسیاری از بحران های زندگی نزذیک به زمان یائسگی رخ می دهند، لذا ممکن است عاملی برای آشکار شدن افسردگی آنان باشد. این بحران ها عبارتند از طلاق، بیماری، ترک یا مرگ والدین، از دست دادن شغل و رفتن فرزندان از خانواده.
▪ تغییرات جنسی:
کاهش ترشح استروژن موجب خارش و خشکی پوست در زنان می شود و مشکلاتی برای آنها به وجود می آورد که میل جنسی را در آنها سرکوب می کند.
▪ پوکی استخوان:
استخوان ها در واقع ستون و پایه بدن را تشکیل می دهند و انواع مواد معدنی حیاتی برای به کار انداختن سیستم سوخت و ساز بدن را در خود ذخیره نگه می دارند. زمانی که خوراک روزانه ما، به اندازه کافی حاوی این گونه مواد نباشد، بدن کمبود را از استخوان ها تامین می کند. بدیهی است هر چه این کمبود بیشتر باشد، ساختمان بدن صدمات و استخوان ها کمبود های بیشتری را باید تحمل کنند. تحلیل تدریجی استخوان ها که در بیشتر موارد منجر به شکستگی، تغییر شکل، درد و ناتوانی در حرکت می شود، پوکی استخوان نامیده می شود.
استخوان لگن، مهره های پشت و استخوان های دست و بازو شدیدا تحت تاثیر این بیماری قرار می گیرند. در زنان سرعت پوکی استخوان، بعد از یائسگی شدت می یابد و علت آن هم کاهش شدید هورمون استروژن تخمدان است.
تقریباً نیمی از زنان ۴۵ تا ۷۵ ساله دچار این بیماری هستند و یک سوم این عده پوکی شدید استخوان دارند.
از جمله مهمترین علائم پوکی استخوان می توان موارد زیر را نام برد:
- درد مزمن در قسمت پایین کمر
- گرفتگی عضلات پا در هنگام شب
- درد مفاصل
- خمیدگی قوز پشت
- بیماری های لثه و دندان
- کم خوابی
- لرزش اندام ها
▪ بیماری های قلبی عروقی:
دربرگیرنده انواع مختلف بیماری هایی است که مربوط به قلب، عروق قلبی و رگ های رساننده خون به قلب می شوند. چنانچه جریان خون این عروق دچار اختلال و گرفتگی شوند، صدمات سختی به قلب وارد خواهد آمد. با کاهش ترشح استروژن از تخمدان ها، این بیماری در زنان بعد از طی دوران یائسگی افزایش می یابد و موجب بالا رفتن کلسترول بد خون (LDL) و فشار خون بالا در آنان می شود. با آگاهی از نوع چربی های غذا و اجتناب از مصرف آنها می توان از بسیاری از بیماری های قلبی پیشگیری کرد.
بسیاری از چربی های گیاهی که دارای اسید چربی اشباع نشده اند، سبب کاهش کلسترول بد خون می شوند و انواع گوشت های قرمز به دلیل داشتن اسید های چرب اشباع شده، سبب بالا رفتن کلسترول بد خون می شوند. آنچه برای پیشگیری از بیماری های قلبی عروقی از همه مهمتر است، داشتن تغذیه ایی مناسب (غذاهای کم چرب، بدون چربی، کم شیرین، کم نمک)، انجام ورزش و فعالیت های بدنی منظم، کنترل وزن و فشار های روانی حاد و شدید و انجام آزمایش های پزشکی منظم و لازم (مثل سنجش فشارخون، قندخون و آزمایش خون) است.
● روش های کاستن از عوارض دوران یائسگی
به منظور کاستن از ناراحتی ها و مشکلات دوران یائسگی توجه به چند نکته زیر مفید است:
▪ ورزش:
ورزش منظم و نه چندان سنگین موجب افزایش فعالیت های غدد داخلی بدن و از جمله هیپوفیز برای تحریک تخمدان ها و ترشح هورمون می شود. مطالعات اخیر نشان می دهد زمانی که زنان طی دوران یائسه شدن هستند، اگر به طور منظم ورزش و تحرک بدنی داشته باشند، کمتر دچار تعریق و گرگرفتگی می شوند. زنان باید ورزش را در دوران یائسگی جزء اولویت های زندگی خود قرار دهند. شما می توانید در ابتدا ۲ تا ۳ بار در هفته و به مدت ۱۵ الی ۳۰ دقیقه ورزش را آغاز کنید.
با این میزان ورزش، از ۴۰ درصد سرعت ضربان قلب خود استفاده خواهید کرد. پس از یک ماه می توانید این میزان را به ۴ بار و مدت ۱۵ الی ۳۰ دقیقه در هفته افزایش دهید. با این میزان ورزش از ۹۰ درصد سرعت ضربان قلب خود استفاده خواهید کرد. چنانچه قصد دارید از طریق انجام حرکات ورزشی وزن خود را کاهش دهید، تعداد آن را به ۵ بار در هفته و مدت آن را به ۴۵ دقیقه افزایش دهید. ورزش های هوازی (اروبیک) نیز سوخت و ساز بدن را تقویت می کنند و موجب استحکام استخوان ها می شوند. همچنین می توانید از ورزش های قدرتی که موجب قوی شدن عضلات می شوند، استفاده کنید.
▪ تنفس عمیق:
روش های آرام سازی عضلات توام با تنفس عمیق نیز موجب کاهش علائم یائسگی می شود. اساس این تکنیک ها به این شرح است؛ در وضعیت راحتی بنشینید، چشمان خود را ببندید و تمام ماهیچه های خود را شل کنید. در این حالت شروع به تنفس عمیق کنید و هوا را بسیار آرام از ریه های خود خارج سازید. سعی کنید در طول روز ۱۰ الی ۲۰ دقیقه این عمل را تکرار کنید.
▪ رژیم غذایی:
تغذیه مناسب موجب جذب عناصر مختلف غذاها و به دنبال آن افزایش سطح هورمون های بدن می شوند. برای مثال، خوردن شیرینی، شکلات، قهوه و دسرهای شیرین برای خانم هایی که تغییرات دوران یائسگی را طی می کنند، مناسب نیست زیرا مواد قندی موجب افزایش هورمون های قشر آدرنال و کاهش سطح استروژن تخمدان ها می شوند.
از آنجایی که با افزایش سن، میزان سوخت و ساز بدن نیز کاهش می یابد، در میانسالی میزان کالری مصرفی روزانه باید بین ۲۰۰ تا ۴۰۰ کالری کمتر از گذشته باشد. همان طور که ذکر شد، یکی از ناراحتی های شایع دوران یائسگی زنان، احساس خستگی مفرط است که می تواند ناشی از کاهش قند خون، کم خونی یا کم کاری غده تیروئید باشد. برای کاستن از میزان خستگی ناشی از پایین بودن قند خون توصیه می شود؛
- غذا به مقدار کم و وعده های زیاد (هر ۴ الی ۵ ساعت) میل شود.
- هرگز پرخوری نکنید.
- تغذیه ایی سالم (کم چرب، کم شیرینی و ویتامینه) و همراه با مواد معدنی لازم مثل منیزیم، پتاسیم و کروم داشته باشید. همچنین برای کاهش عوارض ناشی از کم خونی در زنان یائسه، باید بر مصرف منابع غذایی حاوی آهن افزود. غنی ترین این مواد عبارتند از؛ جگر، گوشت، کشمش، حبوبات، اسفناج پخته و... بهتر است این مواد همراه با غذاهایی که حاوی ویتامین C هستند (مثل گوجه فرنگی، آب پرتقال و کیوی)، مصرف شوند، زیرا آهن بیشتری را جذب بدن می کنند. منظور از کم خونی، کاهش مقدار هموگلوبین خون است. این کاهش موجب نرسیدن اکسیژن کافی به سلول های بدن و به دنبال آن کاهش کارایی ماهیچه ها و اندام ها می شود.
از عوارض مستقیم کم خونی، سرگیجه، عصبانیت، سردرد، ضعف حافظه، خواب آلودگی و شدت ضربان قلب را می توان نام برد. کم خونی، ناشی از خونریزی یا کمبود مواد غذایی به ویژه آهن است.
- یکی از عوامل دیگری که می تواند موجب بروز خستگی در زنان یائسه شود، کم کاری غده تیروئید است. در برخی موارد این بیماری را با کاهش قند خون اشتباه می گیرند، زیرا ارتباط مستقیمی بین کم کاری تیروئید و تغییر سطح قند خون وجود دارد. کمبود موادی مثل ید، روی و ویتامین B1 منجر به اختلالات اعمال تیروئید می شود. از جمله گیاهانی که موجب کاهش علائم خستگی می شود، می توان از بیدمشک، سنبل الطیب، زعفران، بهارنارنج، گل گاوزبان و بادرنجبویه نام برد.
- استفاده از برخی گیاهان و مواد طبیعی در کاهش علائم یائسگی موثرند و موجب افزایش ترشح هورمون های استروژن و پروژسترون می شوند.
این گیاهان هیچ گونه عوارض جانبی ندارند و در عین آنکه حاوی هورمون های انسانی نیستند ولی موجب تحریک و ترشح این هورمون ها در زنان می شوند. از جمله این گیاهان می توان از رازک (تسکین دهنده دردهای پریودهای ماهیانه)، رزک و بومادران (تنظیم کننده پریودهای ماهیانه)، بهارنارنج، بادرنجبویه و بیدمشک (ضدخستگی)، گل ساعتی (برطرف کننده کم خوابی، بی قراری، فشارهای عضلانی)، سنبل الطیب و گل گاوزبان (ضدافسردگی)، پنج انگشت و فلفل بری که به صورت قطره های روزانه ویتاگنوس موجود است، نام برد.
- گروهی از پژوهشگران به نقش رژیم های غذایی و تاثیر آن بر خلق و خو و رفتارهای انسانی تاکید دارند. از جمله معتقدند کمبود ویتامین C موجب خستگی و هیجان پذیری، کمبود ویتامین B6 موجب افسردگی، بی خوابی و اضطراب، کمبود ویتامین B3 موجب عصبانیت، ضعف حافظه، نگرانی و دستپاچگی، کمبود ویتامین B1 (تیامین) موجب عدم تمرکز، خستگی، بی اشتهایی، تحریک پذیری، افسردگی و کاهش حافظه، کمبود ویتامین B12 موجب ضعف تمرکز، ضعف حافظه، کندذهنی و توهمات، کمبود پتاسیم موجب عصبانیت، کمبود کلسیم موجب نگرانی، خستگی و بحران های روحی، کمبود آهن موجب افسردگی، کاهش تمرکز و تحریک پذیری، کمبود اسیدفولیک موجب کم خونی، ضعف، خونسردی غیرطبیعی و تحریک پذیری می شود.
- یکی از ویتامین هایی که به طور خاص در کاهش علائم یائسگی و از جمله گرگرفتگی موثر است، ویتامین E است. تحقیقات نشان می دهند که ویتامین E یک تنظیم کننده هورمونی است که موجب افزایش ترشح هورمون های تخمدان ها می شود و سطح استروژن خون را ثابت نگه می دارد. همچنین ویتامین E موجب کاهش سرگیجه، تپش قلب، تنگی نفس، عصبانیت، خستگی و کم خوابی در زنان یائسه می شود.