سلامت نیوز : هومیوپاتی روش درمانی است كه قدمتی دویست ساله دارد. در هومیوپاتی برای درمان یك بیمار فقط به علامت‌های مربوط به یك عضو توجه نمی‌شود بلكه تمام علائم بیمار، اعم از جسمی و روحی، برای یافتن داروی مناسبی كه بتواند در نهایت به درمان بیمارو نه فقط بیماری و از بین بردن استعداد و زمینه ابتلا به بیماری منجر شود، در نظر گرفته می‌شود.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از جام جم ؛ به‌رغم این‌كه این روش درمانی قدمتی دیرینه دارد تاكنون مدلی برای توضیح چگونگی عملكرد داروهای هومیوپاتی در بدن ارائه نشده بود.
دكتر شهرام شهابی، دانشیار ایمونولوژی دانشگاه علوم پزشكی ارومیه برای نخستین بار مدلی را برای مكانیسم عمل داروهای هومیوپاتی در بدن ارائه كرده است كه می‌تواند اساس گام‌های بعدی برای بهبود فرآیند تشخیص و درمان بیماران براساس روش‌های درمانی مبتنی بر هومیوپاتی باشد. با دكتر شهابی درباره این تحقیق گفت‌وگوكردهایم.
ویژگی متمایز این روش درمانی چیست؟
علاوه بر این اصل كه «مشابه، مشابه‌اش را درمان می‌كند»، یعنی ماده ای كه علائم مشابه یك بیماری خاص در بدن سالم را تولید و می تواند فرد مبتلا به بیماری را در مان كند. خصوصیت دیگری كه این روش درمانی را نه تنها از پزشكی رایج، بلكه از بقیه انواع روش‌های درمانی پزشكی مكمل جدا می‌كند این است كه داروهای مورد استفاده در هومیوپاتی بشدت رقیق هستند تا حدی كه در بیشتر موارد، در یك دوز دارویی كه به بیمار داده می‌شود امكان دارد فقط حتی یك مولكول از ماده‌ای كه منشا اصلی دارو بوده وجود داشته باشد. داروهای هومیوپاتی منشا طبیعی دارند یعنی از گیاهان، مواد حیوانی، میكروب‌ها یا مواد معدنی تهیه می‌شوند.
هومیوپاتی در درمان چه بیماری‌هایی تاثیر بیشتری دارد؟
تمام بیماری‌هایی كه مكانیسم‌های خودترمیم بدن قادر به درمان آنها باشد، با هومیوپاتی قابل درمان است كه انواع بیماری‌های جسمی و روحی را شامل می‌شود. اما مساله مهم در هومیوپاتی تشخیص داروی صحیح برای بیمار است كه اغلب هم دشوار است. مساله دیگر این است كه در هومیوپاتی این بیمار است كه درمان می‌شود و نه بیماری. بنابراین ممكن است دو بیمار كه هر دو مبتلا به دیابت نوع دوم هستند، دو نوع داروی مختلف دریافت كنند. یا این‌كه یك داروی تجویز شده برای یك بیمار مبتلا به میگرن، گاستریت او را نیز همزمان درمان كند.
اما برخی بر این باورند كه درمان به روش هومیوپاتی مشابه تجویز دارونماها بیشتر جنبه تلقینی دارد و در عمل نمی‌تواند روی فیزیولوژی بدن اثر بگذارد.
برای پاسخ به این شبهه باید به تحقیقات استانداردی كه در رابطه با اثربخشی داروهای هومیوپاتی انجام شده است مراجعه كرد. تحقیقات استاندارد زیادی به مقایسه داروهای هومیوپاتی پرداخته‌اند و اثربخشی داروهای هومیوپاتی را اثبات كرده‌اند. همچنین تحقیقات زیادی روی نوزادان و حیوانات كه تلقین‌پذیر نیستند انجام شده كه تائیدكننده موثر بودن داروهای هومیوپاتی است. درست است تاكنون برای عملكرد داروهای هومیوپاتی توجیه علمی وجود نداشته است، اما باید به این نكته دقت كرد توجیه مكانیسم عمل یك دارو یا یك روش درمانی یك موضوع است و موثر بودن آن، موضوع دیگری است. برای مثال داروهایی وجود دارد كه سال‌ها بدون این‌كه مكانیسم عملشان مشخص شده باشد، برای درمان بیماری‌ها مورد استفاده قرار گرفته‌اند. چون در عمل ثابت شده بود كه این بیماری را درمان می‌كنند حالا اگر ما نمی‌دانیم این دارو چگونه عمل می‌كند، مشكل ماست نه دارو.
با این حساب اگر شما اعتقاد دارید این روش درمانی موثر است چرا هومیوپاتی نتوانسته به عنوان یك روش درمانی پذیرفته شده در عمل به كار گرفته شود؟
دلایل متعددی را می‌توان عامل این موضوع دانست، از جمله این‌كه تولید داروهای هومیوپاتی به اندازه داروهای پزشكی رایج برای كارخانجات داروسازی سودآور نیست و بنابراین یك مقاومت ذاتی از سوی صاحبان این كارخانجات در مقابل گسترش و فراگیر شدن روش‌هایی مانند هومیوپاتی وجود دارد اما قاعدتا این نمی‌تواند تنها دلیل باشد. دلیل دیگری كه شاید اهمیتی به اندازه مورد اول داشته باشد به خود هومیوپاتی برمی‌گردد و اگر بخواهیم دقیق‌تر بگوییم به فرآیندی كه در حال حاضر برای تشخیص و درمان در هومیوپاتی مورد استفاده قرار می‌گیرد، برمی‌گردد. روند تشخیص در هومیوپاتی، بخصوص برای درمان افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن، در اغلب موارد، روندی زمان‌بر، مشكل و نیازمند گرفتن شرح‌حال بسیار دقیق از بیمار است. علاوه بر این كاملا وابسته به نوع برخورد و همكاری بیمار است. به جرات می‌توان گفت توجیه نشدن مكانیسم عمل داروهای هومیوپاتی علاوه بر این‌كه با تمام نقاط ضعف فوق مرتبط است، باعث شده در حال حاضر فقط درصدی از كارایی واقعی هومیوپاتی مورد استفاده قرار گیرد.
پس این روش درمانی بر تجربه و سعی و خطا استوار شده است. آیا این موضوع نمی‌تواند پیامدهایی را به همراه داشته باشد؟
تمام مسائلی كه باعث شده هومیوپاتی به عنوان یك روش درمانی نتواند از جایگاه مناسبی برخوردار باشد به طریقی با ارائه نكردن یك مدل منطقی و علمی براساس یافته‌های تحقیقات معتبر برای مكانیسم عمل داروهای هومیوپاتی، مرتبط است. درست است كه داروهای هومیوپاتی برای كارخانجات داروسازی دنیا آنچنان كه باید، سودآور نیستند، اما توجیه نكردن مكانیسم عمل داروهای هومیوپاتی نیز دستاویز محكمی برای منتقدان هومیوپاتی فراهم كرده است كه اثربخشی این داروها را زیر سوال ببرند. مطمئنا در صورت توجیه علمی هومیوپاتی مانند دیگر شاخه‌های طب مكمل درهای جدیدی برای محققان باز می‌شود كه می‌تواند راهی به سوی كشف ساز و كارهایی كه تا كنون در بیولوژی ناشناخته مانده‌اند باشد كه این موضوع در نهایت می‌تواند به كشف روش‌های درمانی جدیدی در پزشكی رایج نیز منجر شود.
چرا كشف مكانیسم عمل داروهای هومیوپاتی تا این اندازه بغرنج و دست‌نیافتنی است؟
این مساله نیز عوامل مختلفی دارد. یكی از آنها عدم حمایت مالی نهادهایی است كه معمولا هزینه كارهای تحقیقاتی مرتبط با علم پزشكی را تامین می‌كنند. مسأله دیگر بحث پرستیژ علمی و عواقب ناشی از چنین تحقیقاتی برای دانشمندان است. در طول تاریخ نیز موارد متعددی را مشاهده می‌كنید زمانی كه دانشمندی در راه علوم مخالف با باورهای رایج زمانه خود قدم گذاشته، با مخالفت‌های بسیار روبه‌رو شده و جایگاهش به خطر افتاده است. عامل دیگر به خود پزشكان هومیوپات برمی‌گردد. پزشكان هومیوپات كمی هستند كه علاقه جدی به كشف مكانیسم عمل داروهای هومیوپاتی داشته باشند. این افراد اگر هم به كار تحقیقاتی علاقه‌مند باشند، این علاقه محدود به كارهای تحقیقاتی است كه اثربخشی هومیوپاتی را مورد آزمون قرار می‌دهد كه اگرچه در جای خود بسیار مهم است اما به كشف مكانیسم عمل هومیوپاتی منجر نمی‌شود. اما حالا به نظر می‌رسد پژوهش‌های ما توانسته مدلی برای توجیه چگونگی عملكرد این داروها ارائه دهد.
آیا پژوهش شما نخستین اقدام برای كشف چگونگی تاثیر این داروها بوده است؟
خیر. در گوشه و كنار دنیا كارهای تحقیقاتی در این زمینه انجام شده بود و اگر چه هیچ كدام از آنها به ارائه مدلی جامع برای توجیه مكانیسم عمل داروهای هومیوپاتی منجر نشده بودند، اما اطلاعات بسیار مهمی در مورد چگونگی عمل داروهای هومیوپاتی را گردآوری كرده بودند؛ اطلاعاتی كه در مدل ارائه شده توسط ما به طور منطقی كنار هم قرار گرفته است.
حالا كه پژوهش‌های شما به بار نشسته، چه نتیجه‌ای حاصل شد؟ خلاصه فهمیدید داروهایی هومیوپاتی چگونه بر بدن اثر می‌گذارند؟
از یافته‌های پیشین در این زمینه می‌توان چنین نتیجه گرفت كه داروهای هومیوپاتی حاوی نانوساختارها هستند. این نانوساختارها در حالت عادی امواج الكترومغناطیس تولید نمی‌كنند بلكه اگر در محیطی كه امواج الكترومغناطیس مناسبی را تولید كند،قرار گیرند، این امواج الكترومغناطیس را تولید می‌كنند. به عبارت دیگر امواج الكترومغناطیس محیط خارجی، باعث تحریك این نانوساختارها برای تولید امواج الكترومغناطیس توسط خودشان می‌شود. براساس مدل ما، مهم‌ترین عامل اثرات درمانی داروهای هومیوپاتی ایجاد رزونانس بین امواج الكترومغناطیس فرد بیمار و امواج الكترومغناطیس تولید شده توسط نانوساختارهای موجود در داروهای هومیوپاتی است. هنگامی كه رزونانس اتفاق افتاد، نورون‌های حسی خاصی كه در فرد بیمار به علت شرایط غیرفیزیولوژیك حساس شده‌اند، تحریك شده و به تحریك مكانیسم‌های تنظیمی متفاوتی از جمله مسیرهای ضددرد و مسیر ضدالتهابی و در نهایت به بهبودی بیمار منجر می‌شود.
روش شما برای انجام این پژوهش چه بوده است؟
همان طور كه گفتم تا به امروز مطالعات فراوانی در این زمینه صورت گرفته و اطلاعات خیلی خوبی گردآوری شده؛ اطلاعاتی كه در مدل ارائه شده توسط ما به طور منطقی كنار هم قرار گرفته است. به عنوان مثال تحقیقاتی كه به بررسی مواد موثر در تولید داروهای هومیوپاتی پرداخته بود یا تحقیقات دیگری كه در آن ثابت شده بود داروهای هومیوپاتی توانایی تحریك گیرنده‌های سطح سلول را دارند. علاوه بر این ایده دخالت رزونانس الكترومغناطیسی در مكانیسم عمل داروهای هومیوپاتی نیز مطرح شده بود. پایان‌نامه دوره دكتری تخصصی بنده نیز كه در دانشگاه تربیت مدرس زیر نظر پروفسور زهیر محمدحسن صورت گرفت نشان‌دهنده اثر حرارت ملایم پس از سوختگی بر كاهش آسیب ناشی از سوختگی و برخی از مكانیسم‌های نوروایمونولوژیك دخیل در این فرآیند بود كه در حقیقت ایده اصلی‌اش را از هومیوپاتی گرفته بود. طبیعی است منظور من از مدل ارائه شده برای مكانیسم عمل داروهای هومیوپاتی، مدلی منطقی و علمی است وگرنه افراد زیادی بوده‌اند كه صرفا براساس تخیلاتشان و بدون استنادات علمی به ارائه نظریه و مدل در این زمینه پرداخته بودند و به همین دلیل هیچ مرجع معتبر علمی حاضر به چاپ نظریه آنها نشده بود.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از جام جم ؛ به‌رغم این‌كه این روش درمانی قدمتی دیرینه دارد تاكنون مدلی برای توضیح چگونگی عملكرد داروهای هومیوپاتی در بدن ارائه نشده بود.
دكتر شهرام شهابی، دانشیار ایمونولوژی دانشگاه علوم پزشكی ارومیه برای نخستین بار مدلی را برای مكانیسم عمل داروهای هومیوپاتی در بدن ارائه كرده است كه می‌تواند اساس گام‌های بعدی برای بهبود فرآیند تشخیص و درمان بیماران براساس روش‌های درمانی مبتنی بر هومیوپاتی باشد. با دكتر شهابی درباره این تحقیق گفت‌وگوكردهایم.
ویژگی متمایز این روش درمانی چیست؟
علاوه بر این اصل كه «مشابه، مشابه‌اش را درمان می‌كند»، یعنی ماده ای كه علائم مشابه یك بیماری خاص در بدن سالم را تولید و می تواند فرد مبتلا به بیماری را در مان كند. خصوصیت دیگری كه این روش درمانی را نه تنها از پزشكی رایج، بلكه از بقیه انواع روش‌های درمانی پزشكی مكمل جدا می‌كند این است كه داروهای مورد استفاده در هومیوپاتی بشدت رقیق هستند تا حدی كه در بیشتر موارد، در یك دوز دارویی كه به بیمار داده می‌شود امكان دارد فقط حتی یك مولكول از ماده‌ای كه منشا اصلی دارو بوده وجود داشته باشد. داروهای هومیوپاتی منشا طبیعی دارند یعنی از گیاهان، مواد حیوانی، میكروب‌ها یا مواد معدنی تهیه می‌شوند.
هومیوپاتی در درمان چه بیماری‌هایی تاثیر بیشتری دارد؟
تمام بیماری‌هایی كه مكانیسم‌های خودترمیم بدن قادر به درمان آنها باشد، با هومیوپاتی قابل درمان است كه انواع بیماری‌های جسمی و روحی را شامل می‌شود. اما مساله مهم در هومیوپاتی تشخیص داروی صحیح برای بیمار است كه اغلب هم دشوار است. مساله دیگر این است كه در هومیوپاتی این بیمار است كه درمان می‌شود و نه بیماری. بنابراین ممكن است دو بیمار كه هر دو مبتلا به دیابت نوع دوم هستند، دو نوع داروی مختلف دریافت كنند. یا این‌كه یك داروی تجویز شده برای یك بیمار مبتلا به میگرن، گاستریت او را نیز همزمان درمان كند.
اما برخی بر این باورند كه درمان به روش هومیوپاتی مشابه تجویز دارونماها بیشتر جنبه تلقینی دارد و در عمل نمی‌تواند روی فیزیولوژی بدن اثر بگذارد.
برای پاسخ به این شبهه باید به تحقیقات استانداردی كه در رابطه با اثربخشی داروهای هومیوپاتی انجام شده است مراجعه كرد. تحقیقات استاندارد زیادی به مقایسه داروهای هومیوپاتی پرداخته‌اند و اثربخشی داروهای هومیوپاتی را اثبات كرده‌اند. همچنین تحقیقات زیادی روی نوزادان و حیوانات كه تلقین‌پذیر نیستند انجام شده كه تائیدكننده موثر بودن داروهای هومیوپاتی است. درست است تاكنون برای عملكرد داروهای هومیوپاتی توجیه علمی وجود نداشته است، اما باید به این نكته دقت كرد توجیه مكانیسم عمل یك دارو یا یك روش درمانی یك موضوع است و موثر بودن آن، موضوع دیگری است. برای مثال داروهایی وجود دارد كه سال‌ها بدون این‌كه مكانیسم عملشان مشخص شده باشد، برای درمان بیماری‌ها مورد استفاده قرار گرفته‌اند. چون در عمل ثابت شده بود كه این بیماری را درمان می‌كنند حالا اگر ما نمی‌دانیم این دارو چگونه عمل می‌كند، مشكل ماست نه دارو.
با این حساب اگر شما اعتقاد دارید این روش درمانی موثر است چرا هومیوپاتی نتوانسته به عنوان یك روش درمانی پذیرفته شده در عمل به كار گرفته شود؟
دلایل متعددی را می‌توان عامل این موضوع دانست، از جمله این‌كه تولید داروهای هومیوپاتی به اندازه داروهای پزشكی رایج برای كارخانجات داروسازی سودآور نیست و بنابراین یك مقاومت ذاتی از سوی صاحبان این كارخانجات در مقابل گسترش و فراگیر شدن روش‌هایی مانند هومیوپاتی وجود دارد اما قاعدتا این نمی‌تواند تنها دلیل باشد. دلیل دیگری كه شاید اهمیتی به اندازه مورد اول داشته باشد به خود هومیوپاتی برمی‌گردد و اگر بخواهیم دقیق‌تر بگوییم به فرآیندی كه در حال حاضر برای تشخیص و درمان در هومیوپاتی مورد استفاده قرار می‌گیرد، برمی‌گردد. روند تشخیص در هومیوپاتی، بخصوص برای درمان افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن، در اغلب موارد، روندی زمان‌بر، مشكل و نیازمند گرفتن شرح‌حال بسیار دقیق از بیمار است. علاوه بر این كاملا وابسته به نوع برخورد و همكاری بیمار است. به جرات می‌توان گفت توجیه نشدن مكانیسم عمل داروهای هومیوپاتی علاوه بر این‌كه با تمام نقاط ضعف فوق مرتبط است، باعث شده در حال حاضر فقط درصدی از كارایی واقعی هومیوپاتی مورد استفاده قرار گیرد.
پس این روش درمانی بر تجربه و سعی و خطا استوار شده است. آیا این موضوع نمی‌تواند پیامدهایی را به همراه داشته باشد؟
تمام مسائلی كه باعث شده هومیوپاتی به عنوان یك روش درمانی نتواند از جایگاه مناسبی برخوردار باشد به طریقی با ارائه نكردن یك مدل منطقی و علمی براساس یافته‌های تحقیقات معتبر برای مكانیسم عمل داروهای هومیوپاتی، مرتبط است. درست است كه داروهای هومیوپاتی برای كارخانجات داروسازی دنیا آنچنان كه باید، سودآور نیستند، اما توجیه نكردن مكانیسم عمل داروهای هومیوپاتی نیز دستاویز محكمی برای منتقدان هومیوپاتی فراهم كرده است كه اثربخشی این داروها را زیر سوال ببرند. مطمئنا در صورت توجیه علمی هومیوپاتی مانند دیگر شاخه‌های طب مكمل درهای جدیدی برای محققان باز می‌شود كه می‌تواند راهی به سوی كشف ساز و كارهایی كه تا كنون در بیولوژی ناشناخته مانده‌اند باشد كه این موضوع در نهایت می‌تواند به كشف روش‌های درمانی جدیدی در پزشكی رایج نیز منجر شود.
چرا كشف مكانیسم عمل داروهای هومیوپاتی تا این اندازه بغرنج و دست‌نیافتنی است؟
این مساله نیز عوامل مختلفی دارد. یكی از آنها عدم حمایت مالی نهادهایی است كه معمولا هزینه كارهای تحقیقاتی مرتبط با علم پزشكی را تامین می‌كنند. مسأله دیگر بحث پرستیژ علمی و عواقب ناشی از چنین تحقیقاتی برای دانشمندان است. در طول تاریخ نیز موارد متعددی را مشاهده می‌كنید زمانی كه دانشمندی در راه علوم مخالف با باورهای رایج زمانه خود قدم گذاشته، با مخالفت‌های بسیار روبه‌رو شده و جایگاهش به خطر افتاده است. عامل دیگر به خود پزشكان هومیوپات برمی‌گردد. پزشكان هومیوپات كمی هستند كه علاقه جدی به كشف مكانیسم عمل داروهای هومیوپاتی داشته باشند. این افراد اگر هم به كار تحقیقاتی علاقه‌مند باشند، این علاقه محدود به كارهای تحقیقاتی است كه اثربخشی هومیوپاتی را مورد آزمون قرار می‌دهد كه اگرچه در جای خود بسیار مهم است اما به كشف مكانیسم عمل هومیوپاتی منجر نمی‌شود. اما حالا به نظر می‌رسد پژوهش‌های ما توانسته مدلی برای توجیه چگونگی عملكرد این داروها ارائه دهد.
آیا پژوهش شما نخستین اقدام برای كشف چگونگی تاثیر این داروها بوده است؟
خیر. در گوشه و كنار دنیا كارهای تحقیقاتی در این زمینه انجام شده بود و اگر چه هیچ كدام از آنها به ارائه مدلی جامع برای توجیه مكانیسم عمل داروهای هومیوپاتی منجر نشده بودند، اما اطلاعات بسیار مهمی در مورد چگونگی عمل داروهای هومیوپاتی را گردآوری كرده بودند؛ اطلاعاتی كه در مدل ارائه شده توسط ما به طور منطقی كنار هم قرار گرفته است.
حالا كه پژوهش‌های شما به بار نشسته، چه نتیجه‌ای حاصل شد؟ خلاصه فهمیدید داروهایی هومیوپاتی چگونه بر بدن اثر می‌گذارند؟
از یافته‌های پیشین در این زمینه می‌توان چنین نتیجه گرفت كه داروهای هومیوپاتی حاوی نانوساختارها هستند. این نانوساختارها در حالت عادی امواج الكترومغناطیس تولید نمی‌كنند بلكه اگر در محیطی كه امواج الكترومغناطیس مناسبی را تولید كند،قرار گیرند، این امواج الكترومغناطیس را تولید می‌كنند. به عبارت دیگر امواج الكترومغناطیس محیط خارجی، باعث تحریك این نانوساختارها برای تولید امواج الكترومغناطیس توسط خودشان می‌شود. براساس مدل ما، مهم‌ترین عامل اثرات درمانی داروهای هومیوپاتی ایجاد رزونانس بین امواج الكترومغناطیس فرد بیمار و امواج الكترومغناطیس تولید شده توسط نانوساختارهای موجود در داروهای هومیوپاتی است. هنگامی كه رزونانس اتفاق افتاد، نورون‌های حسی خاصی كه در فرد بیمار به علت شرایط غیرفیزیولوژیك حساس شده‌اند، تحریك شده و به تحریك مكانیسم‌های تنظیمی متفاوتی از جمله مسیرهای ضددرد و مسیر ضدالتهابی و در نهایت به بهبودی بیمار منجر می‌شود.
روش شما برای انجام این پژوهش چه بوده است؟
همان طور كه گفتم تا به امروز مطالعات فراوانی در این زمینه صورت گرفته و اطلاعات خیلی خوبی گردآوری شده؛ اطلاعاتی كه در مدل ارائه شده توسط ما به طور منطقی كنار هم قرار گرفته است. به عنوان مثال تحقیقاتی كه به بررسی مواد موثر در تولید داروهای هومیوپاتی پرداخته بود یا تحقیقات دیگری كه در آن ثابت شده بود داروهای هومیوپاتی توانایی تحریك گیرنده‌های سطح سلول را دارند. علاوه بر این ایده دخالت رزونانس الكترومغناطیسی در مكانیسم عمل داروهای هومیوپاتی نیز مطرح شده بود. پایان‌نامه دوره دكتری تخصصی بنده نیز كه در دانشگاه تربیت مدرس زیر نظر پروفسور زهیر محمدحسن صورت گرفت نشان‌دهنده اثر حرارت ملایم پس از سوختگی بر كاهش آسیب ناشی از سوختگی و برخی از مكانیسم‌های نوروایمونولوژیك دخیل در این فرآیند بود كه در حقیقت ایده اصلی‌اش را از هومیوپاتی گرفته بود. طبیعی است منظور من از مدل ارائه شده برای مكانیسم عمل داروهای هومیوپاتی، مدلی منطقی و علمی است وگرنه افراد زیادی بوده‌اند كه صرفا براساس تخیلاتشان و بدون استنادات علمی به ارائه نظریه و مدل در این زمینه پرداخته بودند و به همین دلیل هیچ مرجع معتبر علمی حاضر به چاپ نظریه آنها نشده بود.